Hoogbegaafde kinderen leren op een geheel andere wijze dan iedere andere doelgroep kinderen. Ik heb het dan over leren in de breedste zin van het woord. Ik heb uitzonderlijk begaafde kinderen in mijn praktijk die al herinneringen hebben van hun tijd als baby in de box. Daar waar andere kinderen zich door herhaalde beweging langzaam bewust werden van het bestaan van hun lijf in de ruimte, maakten zij al een koppeling tussen iets opmerken buiten zichzelf, reageren en dit bewust registreren. Vaak pas op latere leeftijd komen deze kinderen (en hun ouders) erachter dat ontwikkeling bij vele anderen niet zo verloopt. Iets wat ‘zo gewoon’ is voor jezelf blijkt onvoorstelbaar voor anderen.

Leren en observeren

n de peuter- en kleuterleeftijd vermaken veel kinderen zich met spel zoals Duplo, Playmobil, rollenspel, knippen en plakken. Er zijn hoogbegaafde kinderen die dit ook leuk vinden en dan met name heel veel verschillende dingen op verschillende plekken of van alles door elkaar. Er zijn echter ook hoogbegaafde kinderen die volledig opgaan in kijken en de indruk wekken ‘niets te doen’. En dan zijn daar nog de hoogbegaafde kinderen die graag delegeren wat gedaan moet worden, niet echt meedoen met spel maar zich meer bezighouden met stroomlijnen van eigen creativiteit. Als je weet hoe je ‘moet’ kijken naar deze kinderen, doorzie je prachtige en heel diverse aspecten van leren waar je gebruik van kunt maken tijdens leerprocessen op school.

Onderwijs-leercultuur

De algemene opvattingen over leren zijn in Nederland gebaseerd op ‘buttom-up leren’; stap voor stap toewerken naar de kerndoelen van het onderwijs. Buttom-up leeraanbod is te behappen uitgaand van de grote groep gemiddelde leerlingen en leerlingen die enigszins buiten deze groep vallen. Voor leerlingen die ver onder het gemiddelde scoren is deze bottum-up werkwijze ook goed te hanteren: je kunt een kind net zoveel stappen leren als het aankan; steeds een stapje verder proberen te komen lettend op de zone van de naaste ontwikkeling. Voor kinderen die ver boven het gemiddelde functioneren werkt deze manier van aanbod op geen enkele wijze in het voordeel van het ontwikkelingsproces, sterker nog het verstoort dit proces en brengt verwarring die mogelijk een leer- of gedragsprobleem suggereert daar waar geen probleem hoeft te zijn, als er maar wordt aangesloten bij de van nature volstrekt andere leerwijze: top-down leren.

Top-down

Ik verwacht dat onderwijzend Nederland inmiddels kennis heeft van ‘top-down leren’. Het is de enige manier van leren die tegemoetkomt aan daadwerkelijk leren in een schoolse setting door hoogbegaafde kinderen. In de praktijk merk ik dat de term ‘top-down’ bekend is, maar de doorgaande lijn van ‘kennis van’ naar inzicht en juist toepassen wordt veelal niet gezien en niet consistent doorgevoerd. Ik zie dit als een gemiste kans op een succesvol intelligente leerling (Sternberg) versus een onderpresterende leerling (5 van de 6 profielen door Betts & Neihart). Wat slechts een gemiste kans is voor de leraar of docent zal doorgaans uitlopen op frustratie in alle denkbare gradaties voor hoogbegaafde kinderen. Van onzichtbaar onderpresteren tot thuis komen te zitten en niet meer in staat zijn om meer te ondernemen dan zitten met een tablet op de bank.

Verwachtingen

Er wordt veel verwacht van hoogbegaafde kinderen, zoals zelfstandigheid in werken en hoge scores. En dat dan wel in een onderwijsleersituatie, welke uitgaat van buttom-up leren.

Hoogbegaafde kinderen die dit ‘kunnen’ presteren zonder enig voorbehoud altijd onder. Dit wordt veelal onbewust aangemoedigd en toegejuicht door uitspraken als ze is zo zelfstandig, hij helpt anderen zo goed, ze is zo snel klaar dat ik voor haar nog een extra map heb gemaakt met pluswerk.

Hoogbegaafde kinderen die dit ‘niet (meer) kunnen’ presteren zichtbaar onder wat zich vaak door de omgeving laat vertalen in zorgen ten aanzien van de capaciteiten, overvragen, gedrag of de situatie thuis. Doorgaans is er niemand die zich realiseert: wij hollen dit kind uit door aanhoudend van hem te vragen iets te doen wat totaal niet aansluit bij de manier waarop zijn brein werkt.

Anticiperen

Tot zo’n 60 jaar geleden werd er nog van alle kinderen verwacht dat zij rechts leerden schrijven. Links schrijven werd letterlijk afgestraft. Nu weten we dat de inrichting van de hersenen van links- en rechtshandigen aantoonbaar anders is. Kinderen in Nederland worden vandaag de dag gedwongen noch gestraft om zo tot rechtshandig schrijven te komen. Linkshandigen en rechtshandigen zijn gelijkwaardig en er worden passende materialen en instructies aangeboden voor beiden.

In dit licht vraag ik mij af: heeft het besef dat hoogbegaafde kinderen van nature een andere manier hanteren om tot leren te komen nog jaren nodig voordat leerkrachten en docenten anticiperen met een top-down leeraanbod gebaseerd op kennis en inzicht? Iedere dag zonder top-down leeraanbod worden hoogbegaafde kinderen afgestraft, omdat zij niet mogen leren zoals zij van nature hebben meegekregen. En dat is meer dan een tik op de vingers …