Begeleiding op maat – geen kind is gelijk

Ook hoogbegaafde kinderen hebben onderwijsbegeleiding nodig om niet stil te staan in hun ontwikkeling. In het kader van passend onderwijs is het de taak van de school om het onderwijs af te stemmen op de leerbehoefte van ieder kind, dus ook de leerbehoefte van hoogbegaafde kinderen. Voordat een school kan voldoen aan de leerbehoefte van een hoogbegaafd kind zijn er de volgende randvoorwaarden:

Geschoolde basiskennis hoogbegaafdheid

Het is van belang dat er schoolbreed een basiscursus hoogbegaafdheid is gevolgd en dat leerkrachten deze kennis fris houden. Ondanks dat kwaliteit van cursussen erg kan verschillen, leert men in een basiscursus doorgaans wel over de werkdefinitie van hoogbegaafdheid, kenmerken, leereigenschappen en diversiteit van hoogbegaafde kinderen. Dergelijke cursussen zijn slechts een kennismaking met ‘dit onderwerp’. Er zijn scholen die dergelijke cursussen zien als professionalisering op een deelgebied en dit in het beleidsplan vertalen als ‘gespecialiseerd op het gebied van hoogbegaafdheid’ of ‘speerpunt: hoogbegaafdheid’. Basiskennis is geen specialisatie. Het is slechts een oriëntatie op een deelgebied. Kennismaken met het onderwerp hoogbegaafdheid gaat alle leerkrachten en docenten aan, omdat je vroeg of laat een hoogbegaafde kinderen aantreft in je klas. Daarnaast is het ook van belang dat je elkaar in school kunt ondersteunen met onderlinge observaties en hulpvragen. Als je zelf geen hoogbegaafd kind in je klas hebt, hebben meerdere andere collega’s zeker een hoogbegaafd kind in de klas. Alle leerkrachten en docenten hebben dus basiskennis nodig om tijdens bouwoverleg deze kinderen in te brengen en met elkaar te brainstormen ‘Hoe kunnen we dit kind verder helpen?’

Geschoolde praktijkkennis hoogbegaafdheid

Basiskennis hebben over hoogbegaafdheid is een stapje in de richting van herkennen van hoogbegaafde kinderen in je klas en in je school. Zoals met ieder leerproces, begint vermoeden en herkennen bij zaken die in het oog springen, die aan de oppervlakte zichtbaar zijn. En juist hier, middenin je dagelijkse werkpraktijk begint het ‘hands-on’ leren. Met een basiscursus hoogbegaafdheid stopt de kennis en de mogelijkheden om afgestemd te begeleiden hier. Je hebt iemand met geschoolde praktijkkennis nodig met wie je over je observaties kunt praten. Het is van belang dat binnen de school iemand naast een basiscursus ook een cursus praktijkkennis hoogbegaafdheid heeft gevolgd, waardoor er naar aanleiding van casusbespreking, observaties en intervisies met andere cursisten een realistisch beeld ontstaat van de diversiteit aan hoogbegaafde kinderen in de onderwijspraktijk. De stap van herkennen naar werkelijk erkennen wordt op deze manier gemaakt en maakt de weg vrij voor afgestemde begeleiding.

Afgestemde begeleiding

Wat betekent dit eigenlijk? Laat ik beginnen met dat wat het niet betekent. Afgestemde begeleiding betekent nooit het ‘one -size-fits-all-model’. Hoogbegaafde kinderen zijn geen kinderen met een technisch mankement in de machinekamer. Het aandraaien van schroeven zodat de machine weer strak in het ritme komt, zal zorgen voor stilstand. En stilstand is achteruitgang. Met andere woorden: afstemmen betekent niet het reguliere programma hier en daar een beetje aanpassen met wat moeilijker of ander werk (denkend aan bijvoorbeeld de ‘plustaken’ en de reguliere methodes). Ook aanschaffen van methodieken voor (hoog)begaafde kinderen ziet er wellicht professioneel uit, maar de vraag is of dit ook per definitie zo is. Een methodiek kan nooit één op één voor ieder hoogbegaafd kind ingezet worden. Helaas gebeurt dit met regelmaat in de onderwijspraktijk van hoogbegaafde kinderen. Een afgestemde aanpak vraagt om individuele verdieping. De begeleidingsvraag is kindspecifiek en daar moet het leerprogramma op afgestemd worden, kortom MAATWERK!

Afgestemde aanpak – Basisprincipe

‘Zie’ je leerling, praat met je leerling

• breng het werkelijke denk- en werkniveau, ofwel de zone van de naaste ontwikkeling, op diverse leergebieden in kaart
• bespreek met ouders en maak een plan van aanpak
• stem het reguliere en verrijkingswerk af op dit denk- en werkniveau binnen de diverse leergebieden (Let op! De zone van de naaste ontwikkeling kan per deelgebied verschillen!!)
• begeleid het leerproces; hoogbegaafde kinderen hebben je nodig!
• evalueer na een aantal weken en begin weer bij het eerste punt

Afgestemde aanpak – helikopterview

Afgestemde aanpak is noodzakelijk voor hoogbegaafde kinderen. Met een basiscursus hoogbegaafdheid op teamniveau en een cursus praktijkkennis hoogbegaafdheid gevolgd door een collega kun je observaties in kaart brengen en brainstormen wat een hoogbegaafd kind nodig heeft. Het opstellen van een goed en uitvoerbaar plan van aanpak is een volgende stap. Dit vraagt om een helikopterview van een adequaat geschoolde specialist hoogbegaafdheid met uitgebreide praktijkervaring. Wat een heleboel scholen en besturen vergeten is dat naast het leerproces van een hoogbegaafd kind, de begeleidende leerkracht of docent zelf ook in een eigen leerproces mee zal moeten gaan. Leerkrachten en docenten die denken dat dit niet zo is of dit eigenlijk allemaal onzin vinden, zullen hoogbegaafde kinderen laten buigen of barsten. Buigen betekent verder onderpresteren en barsten betekent letterlijk ziek worden van school met als gevolg ‘thuiszitten’. Een adequaat geschoolde specialist hoogbegaafdheid met uitgebreide praktijkervaring kijkt naar wat een kind nodig heeft en in aansluiting hierop wat haalbaar is binnen de schoolstructuur en waar de leerkracht ondersteuning nodig heeft tijdens de begeleiding van dit hoogbegaafde kind. Het belang van het kind staat hierbij altijd centraal.